Z NASZYCH OBSERWACJI: Supernowa 2014J w M82

SN 2014J w M82

Wybuchy gwiazd supernowych to jedne z najbardziej spektakularnych zjawisk astronomicznych. Jasność gwiazdy rośnie wtedy miliony razy, dzięki czemu możemy je widzieć nawet w bardzo odległych galaktykach. To także doskonała metoda pomiaru odległości do odległych galaktyk. Najlepiej do tego celu nadają się supernowe typu Ia. Supernowe tego typu powstają w układach podwójnych gwiazd, z których jedna jest białym karłem, na którego przepływa materia z drugiej gwiazdy. Zgodnie z teorią, masa białych karłów nie może rosnąć w nieskończoność; kiedy osiąga graniczną wartość około 1,4 masy Słońca rozpoczynają się reakcje termojądrowe w zdegenerowanej materii białego karła, które zachodzą w sposób gwałtowny prowadząc do wybuchu gwiazdy — zjawiska supernowej.

Szczególnie ciekawe są supernowe w dość bliskich galaktykach. Ze względu na ich jasność, można je wtedy badać dużo dokładniej. Obecnie możemy obserwować wybuch supernowej w bardzo znanej galaktyce M82 w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy. Odkryta 21 stycznia przez Steve'a Fosseya z University College w Londynie supernowa 2014J, bo tak została oznaczona, osiągnęła maksimum jasności równe około 10,5 mag w paśmie widzialnym mniej więcej dwa tygodnie po odkryciu. Obecnie z każdym dniem jej jasność spada, choć w dalszym ciągu można ją dostrzec nawet przez niewielki teleskop.

W ogólności wybuch supernowej typu Ia jest zjawiskiem bardzo rzadkim: w typowej galaktyce zdarza się raz na kilkaset lat. To drugi pewny wybuch supernowej w M82. W 2004 roku wybuchła tam supernowa typu II znana jako SN 2004am. Dwa inne zjawiska w tej galaktyce podejrzewane o bycie supernowymi (SN 1986D i SN 2008iz) prawdopodobnie jednak nimi nie były.

Powyższe zdjęcie galaktyki M82 i supernowej 2014J zostało wykonane przez Dawida Moździerskiego w naszym obserwatorium w Białkowie. Powstało poprzez złożenie kilkunastominutowych ekspozycji w filtrach B, V i R, a wykonanych 23 i 24 lutego br. 60-cm teleskopem wyposażonym w kamerę CCD. Pole widzenia na zdjęciu wynosi 10,5 × 8,9 minuty łuku. Wersję tego zdjęcia w lepszej rozdzielczości z napisem można zobaczyć klikając na nie, bez napisu, tutaj.

Misja PLATO zostanie zrealizowana

PLATO

Europejska Agencja Kosmiczna podjęła decyzję o realizacji misji PLATO (Planetary Transits and Oscillations of stars). Jej celem będzie poszukiwanie planet pozasłonecznych krażących wokół względnie bliskich gwiazd, w szczególności planet o masach zbliżonych do masy Ziemi. Zastosowaną tu metodą odkrywania planet będzie, podobnie jak w misjach Kepler i CoRoT, metoda obserwacji tranzytów, czyli niewielkich ale regularnych spadków jasności macierzystej gwiazdy w sytuacjach gdy planeta krążąc wokół niej przesłania na jakiś czas część tarczy gwiazdy.

PLATO wyposażony będzie w 34 małe teleskopy, których kamery będą wypatrywać zjawisk tranzytów planetarnych dla około miliona gwiazd położonych na niemalże połowie sfery niebieskiej. Pomiary PLATO umożliwią też rejestrację zjawiska naturalnych oscylacji gwiazd, których analiza dostarcza wiele informacji na temat ich budowy wewnętrznej oraz pozwala dokonać precyzyjnych wyznaczeń rozmiarów i mas gwiazd a także ich wieku.

Obserwacje misji PLATO będą uzupełniane przez naziemne pomiary prędkości radialnych, co pozwoli wyznaczyć masy i rozmiary planet krążących wokół innych gwiazd, a co za tym idzie również ich gęstości. Dane te pozwolą na określenie przybliżonego składu chemicznego tych planet. Spodziewamy się, że dzięki wynikom uzyskanym przez tę misję uda nam się zrozumieć na ile nasz własny system planetarny jest typowy bądź nie w Galaktyce.

Misja PLATO powinna odkryć około tysiąca nowych systemów planetarnych. Start misji planowany jest na rok 2024. Zostanie ona wyniesiona z kosmodromu Kourou na rakiecie Sojuz i umieszczona na orbicie związanej z zewnętrznym punktem Lagrange’a L2.