Instytut Astronomiczny

Instytut Astronomiczny U.Wr.

Instytut Astronomiczny jest jednym z trzech instytutów Wydziału Fizyki i Astronomii Uniwersytetu Wrocławskiego. Pozostałe dwa instytuty to: Instytut Fizyki Doświadczalnej oraz Instytut Fizyki Teoretycznej. Dziekanat Wydziału oraz budynki Instytutów Fizyki mieszczą się przy placu Maksa Borna 9.

Położenie

Instytut Astronomiczny znajduje się we wschodniej części Wrocławia w dzielnicy Sępolno, na skraju Parku Szczytnickiego, w bliskim sąsiedztwie ZOO, Hali Ludowej i Stadionu Olimpijskiego. Aktualny adres Instytutu jest następujący: Instytut Astronomiczny U. Wr., ul. Kopernika 11, 51-622 Wrocław. Część pracowni, sala wykładowa, biblioteka instytutowa oraz gabinety pracowników mieszczą się w trzech budynkach od strony ul. Kopernika. Najwyższy, dwupiętrowy budynek (zdjęcie niżej, po lewej) wieńczy kopuła mieszcząca 203-mm refraktor Clarka-Repsolda. W głębi terenu znajdują się: budynek nowego warsztatu wraz z przyległym pawilonem dydaktycznym, pawilon małego koronografu oraz pawilon instrumentu przejściowego i koła wertykalnego. Na terenie Instytutu, bliżej ulicy Mickiewicza, znajduje się też pawilon wrocławskiego oddziału Centrum Badań Kosmicznych PAN, czyli Zakładu Fizyki Słońca .

Widok głównego budynku Instytutu Astronomicznego od strony ulicy Kopernika. Pod kopułą wieńczącą budynek znajduje się 20-cm refraktor Clarka-Repsolda. Widok z tarasu głównego budynku. Na pierwszym planie widoczne są dwa mniejsze budynki mieszczące gabinety pracowników Instytutu. W głębi widać pawilon małego koronografu (na wprost) oraz podłużną kopułę mieszczącą dwa najstarsze instrumenty Instytutu: koło wertykalne i instrument przejściowy.

 

Organizacja Instytutu

Instytut Astronomiczny tworzą dwa zakłady:

  • Zakład Astrofizyki i Astronomii Klasycznej (ZAiAK), kierownik: prof. dr hab. Andrzej Pigulski
  • Zakład Heliofizyki i Fizyki Kosmicznej (ZHiFK), kierownik: dr hab. Arkadiusz Berlicki, prof. UWr.

Instytut dysponuje wysoko wykwalifikowaną kadrą naukowo-dydaktyczną, która liczy obecnie 19 pracowników naukowych. W jej skład wchodzi 5 profesorów, 2 doktorów habilitowanych (jeden na stanowisku profesora U.Wr.) oraz 13 nauczycieli akademickich ze stopniem doktora.

Zakres działalności Instytutu

Instytut Astronomiczny spełnia potrójną rolę:

  1. Działa jako instytut kierunkowy Uniwersytetu (kierunek studiów: astronomia). Prowadzi ponadto Studium Doktoranckie oraz wykłady i ćwiczenia z astronomii dla studentów fizyki i geografii. Instytut odpowiada też za przeprowadzanie przewodów doktorskich i habilitacyjnych w zakresie astronomii.

  2. Podległe Instytutowi obserwatorium w Białkowie działa jako jedno z pięciu krajowych obserwatoriów astronomicznych. Obserwatorium dysponuje obecnie dwoma przyrządami światowej klasy: 60-cm reflektorem i 53-cm koronografem. Uczestniczy aktywnie w międzynarodowych programach i kampaniach obserwacyjnych zarówno Słońca jak i gwiazd.

  3. Instytut poczuwa się do obowiązku działania jako placówka popularyzacyjna i dydaktyczna dla liceów, gimnazjów i szkół podstawowych województwa dolnośląskiego. Ponieważ na Dolnym Śląsku i w okolicy nie ma obecnie placówek specjalizujących się w popularyzacji astronomii, Instytut stara się wypełnić tę lukę organizując m.in. zwiedzanie Instytutu połączone z krótkimi wykładami oraz cykl wykładów popularnonaukowych z pokazami nieba. Docelowym rozwiązaniem powinno być jednak zbudowanie Planetarium Wrocławskiego, które pod opieką merytoryczną Instytutu byłoby w stanie prowadzić działalność popularyzatorską i oświatową skierowaną do publiczności w bardzo różnym wieku.

Baza dydaktyczna

Wszystkie pomieszczenia dydaktyczne Instytutu znajdują się w budynkach przy ulicy Kopernika 11. Wykłady, konwersatoria i seminaria prowadzone są obecnie w trzech salach dydaktycznych. Do dyspozycji studentów zorganizowana jest pracownia komputerowa. Ponadto niektóre zajęcia praktyczne oraz praktyki wakacyjne prowadzone są w Obserwatorium U.Wr. w Białkowie k/Wińska. Natomiast wykłady i część ćwiczeń z przedmiotów fizycznych i matematycznych prowadzonych przez pracowników Instytutów Fizyki odbywa się w pomieszczeniach znajdujących się przy placu M. Borna 9. Lektoraty językowe odbywają się natomiast w Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych (SPNJO) na Pl. Biskupa Nankiera 2/3.

Studenci przygotowujący prace magisterskie korzystają z pracowni naukowych Instytutu oraz instrumentów obserwacyjnych Obserwatorium w Białkowie.

Posiadamy na miejscu czytelnię oraz bibliotekę instytutową zaopatrzoną w podstawowe podręczniki akademickie oraz wydawnictwa naukowe (monografie, czasopisma, itd.).

Krótka historia Instytutu

Wrocławskie Obserwatorium Astronomiczne założone zostało w roku 1791 przez Antona Jungnitza. Mieściło się w tzw. Wieży Matematycznej na Gmachu Głównym Uniwersytetu. W latach następnych Obserwatorium kierowali: Ernst Julius Scholtz, Ludwig Bogusławski, odkrywca komety z roku 1835, a następnie Johann Galle, odkrywca Neptuna (1846). Dysponując niewielkimi instrumentami Obserwatorium specjalizowało się w tych latach w astronomii geodezyjnej, meteorologii, obserwacjach komet i meteorów, fotometrii planet i planetoid oraz sporządzaniu map nieba. U progu XX wieku następca Gallego, Julius Franz, przeniósł Obserwatorium na wyspę na Odrze w pobliżu Uniwersytetu instalując tam dwa nowe instrumenty, w tym znajdujący się obecnie w kopule Instytutu 8-calowy refraktor Clarka-Repsolda. Dwaj następni dyrektorzy Obserwatorium, Alexander Wilkens i Erich Schönberg, zbudowali w latach 20-tych i 30-tych XX wieku na nowym terenie w Parku Szczytnickim (obecnie ul. Kopernika 11) najpierw pawilon południkowy, a następnie obecny budynek Instytutu wraz z kopułą mieszczącą refraktor. Erich Schönberg pozostał dyrektorem Obserwatorium aż do roku 1945. Od roku 1928 astronomowie wrocławscy korzystają gościnnie z prywatnego obserwatorium rodziny Wutschihowskich położonego we wsi Białków koło Wińska (ok. 70 km od Wrocławia). W czasie II wojny światowej zbudowana została na tym terenie willa, która wraz z pobliskim pałacem służy astronomom do dnia dzisiejszego.

Po wojnie Obserwatorium kierowane było przez astronomów ze Lwowa. Pierwszym dyrektorem Obserwatorium (1945-1958) został prof. Eugeniusz Rybka. Korzystając z ocalałych instrumentów południkowych zorganizował on obserwacje astrometryczne i fotometryczne, zarówno we Wrocławiu jak i w Białkowie. W roku 1956 Obserwatorium zostało przemianowane na Instytut Astronomiczny, a jego nowym dyrektorem (1958-1971) został dwa lata później prof. Jan Mergentaler. Prof. Mergentaler był prekursorem badań heliofizycznych, które z biegiem lat stały się jedną z dwu głównych dziedzin uprawianych we Wrocławiu. Równocześnie prowadzone były obserwacje astrofizyczne, skupiające się na fotometrii gwiazd zmiennych. Inicjatorem tych badań był prof. Antoni Opolski, dyrektor Instytutu w latach 1971-1978. W latach 70-tych powstała idea budowy Obserwatorium na Wielkiej Sowie, która z braku funduszy została zarzucona. Dwa zakupione do planowanego Obserwatorium instrumenty, 60-cm reflektor Zeissa (1976) i 53-cm koronograf (1980), zostały ulokowane w Białkowie i stanowią obecnie najważniejsze instrumenty obserwacyjne Instytutu.

Po roku 1978 funkcję dyrektora Instytutu Astronomicznego pełnili: prof. Jerzy Jakimiec (1978-1981, 1987-1993), prof. Mikołaj Jerzykiewicz (1981-1984), doc. dr Tadeusz Jarzębowski (1984-1987) i prof. Henryk Cugier (1993-2002), prof. dr. hab. Michał Tomczak (2002-2020). Obecnie dyrektorem Instytutu jest dr hab. Robert Falewicz, prof. UWr.

Dyrekcja Instytutu (kadencja 2024-2028)

  • Dyrektor Instytutu: dr hab. Robert Falewicz, prof. UWr
  • Z-ca dyrektora ds. ogólnych: prof. dr hab. Paweł Rudawy
  • Z-ca dyrektora ds. dydaktycznych: dr hab.  Grzegorz Kopacki