PL (polski) / EN (english - in preparation)
Granitowy gnomon w Orlu ustawiony jest w kamiennej elipsie o długości około 7 metrów. Na elipsę prowadzi podjazd, który umożliwi osobom poruszającym się na wózku obejrzenie gnomona z bliska.
Gnomon z bliska. U jego podstawy znajduje się koło w kolorze piaskowym, które jest modelem Słońca na ścieżce dydaktycznej „model Układu Słonecznego”.
gnomon
- miejsce: osada Orle
- dostępność: pieszo, na rowerze, na nartach, na wózku
- współrzędne geograficzne: 50°48′56.3″ N, 15°22′54.9″ E
- data „uruchomienia”: 18 września 2010
- fundator: wszyscy fundatorzy scieżki dydaktycznej „model Układu Słonecznego”
Gnomon to najprostszy i prawdopodobnie najstarszy instrument astronomiczny wykorzystywany przez człowieka już wiele tysięcy lat temu. Pod tą nazwą kryje się dowolnych rozmiarów słup osadzony pionowo w ziemi. Gnomonem może być nawet zwykły kij wbity w ziemię. Zasada działania gnomona też jest prosta. Oświetlany przez Słońce, gnomon rzuca cień. Wraz z dobowym i rocznym ruchem Słońca po niebie, zmienia się kierunek i długość cienia rzucanego przez gnomon. To proste zjawisko pozwala z gnomona uczynić kalendarz słoneczny lub prostszą, mniej dokładną wersję zegara słonecznego. Gnomon umożliwia też odczytanie położenia Słońca (ewentualnie Księżyca) na niebie, tzn. możemy zmierzyć wysokość Słońca na horyzontem i azymut, czyli kierunek na Słońce względem stron świata.
Takim kalendarzem słonecznym ma być gnomon w Orlu. Jak działa ten kalendarz? Teoretycznie, obserwując Słońce codziennie o godzinie dwunastej w południe powinniśmy zauważyć jak osiąga ono swoją najwyższą pozycję na horyzontem w danym dniu (tzw. górowanie). Tak jednak się nie dzieje, a główną przyczyną jest to, że posługujemy się czasem urzędowym, który jest tak zdefiniowany, aby płynął jednostajnie. Ponieważ Ziemia nie porusza się ze stałą prędkością na swojej orbicie, to i Słońce nie porusza się jednostajnie na nieboskłonie. Dlatego prawdziwe południe, czyli moment górowania Słońca, czasami następuje po, a czasami przed południem wyznaczonym przez czas urzędowy. Z tego względu, gdybyśmy robili codziennie zdjęcie Słońca o godzinie dwunastej przez cały rok, zauważymy, że Słońce zakreśla na niebie kształt podobny do rozciągniętej ósemki. Taka krzywa to analemma, a jej skomplikowany kształt jest złożeniem rocznych zmian wysokości Słońca oraz różnicy między południem prawdziwym a urzędowym.
Gnomon w Orlu jest granitowym, nieregularnym słupem o wysokości około 2 metrów, osadzonym w elipsie ułożonej z kolorowej kostki granitowej. U podstawy samego gnomona znajduje się koło, które jest modelem Słońca na ścieżce dydaktycznej „model Układu Słonecznego”. Po północnej stronie gnomona, na dłuższej osi granitowej elipsy, ułożona zostanie jeszcze w tym roku analemma z metalu z oznaczonymi miesiącami. O tego momentu gnomon zacznie odmierzać upływ czasu. Słońce, przeświecając przez szczelinę w gnomonie, będzie oświecać różne fragmenty analemmy w zależności od pory roku. Dzięki temu dokładnie w południe dowiesz się jaką mamy datę i o ile spieszy się lub późni południe prawdziwe względem urzędowego.
Wkrótce o gnomonie w Orlu przeczytasz też w ulotce informacyjnej, którą przygotowujemy.
